Tổ hợp chứng tích tháp bà Ponagar, Nha Trang- Khánh Hoà chính là một trong những quần thể lối kiến trúc thuộc nền văn hoá Chăm Pa lớn bậc nhất còn lưu lại tại đất nước ta.Tháp ngôi đền nằm trên đỉnh một ngọn đồi không lớn gần sông cửa Cái cách không xa trung tâm thành phố Nha Trang. tổng thể kiến trúc của đền tháp Ponagar gồm có 3 tầng. Tầng thấp: Ngang mặt đất bằng thường được biết đến chính là ngôi đền cổng nhưng hiện nay không còn nữa. Từ đó có các bậc thang bằng đá đưa lên tầng giữa, điểm đến hiện chỉ còn hai dãy cột chính bằng gạch hình bát giác, từng bên 5 cột có đường kính hơn 1 mét và cao ngoài 3 mét. tại hai bên các dãy cột lớn có 12 cột nhỏ và thấp hơn, toàn bộ lại nằm trên 1 nền bằng gạch cao hơn 1 mét. Tầng trệt chính là nơi những ngôi đền đã được xây dựng. Ngay trước mặt ngôi tháp chính. Dùng để chỉ chung tổng thể khu đền này nhưng thật ra nó đơn giản chỉ là tên gọi ở ngọn tháp lớn nhất, cao chừng 23m, đây là địa điểm khách du lịch địa điểm du lịch nha trang thường được yêu thích thường đến thăm Cụm đền thờ bởi vua Chămpa là Harivácman xây lên đúng những năm 813 – 817. Dầm dề mưa nắng cùng thời gian, khu đền bị hư hại nhiều. Thời Pháp thuộc, trường Viễn Đông Bác Cổ đã tổ chức thực hiện sử dụng gạch xây lại các phần và đắp 1 số tượng lên thân khu đền. Mặt bằng thứ nhất riêng có của khu đền được lát gạch, có 14 trụ và các bậc liên tiếp. Mặt bằng thứ hai thường được biết đến chính là 1 cụm gồm bốn khu đền bố trí theo hình thước thợ. Cả bốn đền tháp đều được xây theo kiểu ngôi đền riêng có của người Chăm: gạch hình thành rất rất khít mạch, ko nhìn thấy chất kết dính.lòng tháp rỗng tới đỉnh, cửa tháp quay về phía Đông. Mặt ngoài thân tháp có nhiều gờ, trụ và đấu. Trên đỉnh các trụ thường hay đặt gạch trang trí hoa văn hình vòm tháp, trông gần như chiếc tháp nhỏ đặt trên một tháp lớn . Trên thân ngôi đền còn có nhiều tượng cùng với phù điêu với nguyên liệu chính là đất nung, trong số đấy đã có hình thần Ponagar, thần Tenexa, các tiên nữ, các loài thú giống như nai, ngỗng đắc địa, sư tử… tháp chính thờ thần Ponagar, tượng trưng về sắc đẹp, nghệ thuật hoặc là sự sáng tạo. khu đền Bà từng được xây bốn tầng, từng tầng đều đã có cửa, tượng thần cùng với hình thú với nguyên liệu chính là đá. Bên vào đền tháp thường được biết đến chính là tượng nữ thần cao 2,6m tạc với nguyên liệu chính là đá hoa cương màu đen ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa vào phiến đá phát triển hình lá đề. Đó là kiệt tác về trạm trổ Chămpa, là sự tổng hợp hài hòa giữa cách thức tượng tròn hoặc là chạm nổi mỗi năm, cứ vào ngày lễ vía Bà (từ 20 – 23/3 âm lịch), tổ hợp di sản đền tháp Bà Ponagar lại đón hàng vạn du khách đến hành hương. lễ tết hội tháp Bà Ponagar, đã được xem là 1 vào các lễ tết hội hàng đầu bậc nhất trung tâm du lịch Nam Trung bộ hoặc là Tây Nguyên, gắn liền cùng truyền thuyết hay tục thờ nữ thần Thiên Y Thánh Mẫu Ana – bà mẹ xứ sở thuộc về đồng bào Việt, Chăm ở các tỉnh miền Trung. vào các đợt vía Bà, đan xen giữa nghỉ lễ chính là các hoạt động tín ngưỡng tôn giáo, tôn giáo dân gian như: đọc kinh cầu an riêng có của nhà sư, biểu diễn hát bộ, trình diễn múa lân, múa bóng… Nguồn: du lịch tuổi trẻ